Dat harfi, Arap alfabesinin on beşinci harfi olup, isti’la ve sadece kendisine has olan “istitâle” sıfatına sahiptir. Şekil itibari ile sad harfine benzeyen bu harf, üzerine konulan nokta ile ayrılır.
Mahreci
Dat harfi; dilin -içe yakın- arka yanlarının üst azı dişlerin iç kısımlarına temasıyla çıkar. Dilimizin her iki yanını kullanabileceğimiz gibi sadece sağ veya sol yanı da kullanabiliriz. Harfin telaffuzunda basınç dilin arka yanları ile olmalı, ön-uç kısmı kullanılmamalıdır. Ayrıca mahreçle ilk temas ettirdiğimiz anda dil ucunun altta tutulması arka kısımlara temasımızı kolaylaştıracaktır. Harfin bünyesinde olan “istitâle sıfatı” ise dilin mahreç ile buluşmasından sonra hafifçe öne doğru ilerlemesidir. Bu ilerleyiş ile dilimizin ucu üst ön dişlerin etlerine ulaşır. Bu da dil arkasında oluşan basıncın etkisi ile meydana gelir.
İmam İbnü’l-Cezeri “Mukaddime” adlı manzumesinde birbirine karıştırılan dat ve za [ ظ ] harfi için şöyle demektedir: وَالـضَّـادَ بِاسْتِـطَـالَـةٍ وَمَـخْـرَجِ مَيِّـزْ مِـنَ الـظَّـاءِ وَكُلُّـهَـا تَـجِـي “Dat harfini, mahreci ve istitale sıfatı ile za harfinden ayır” Zira iki harfin mahreç noktaları birbirinden farklıdır. Ayrıca istitâle sıfatı sadece dat harfinde mevcuttur. Sahip olduğu sıfatlar ise; cehr, rihvet, isti’la, itbak, ismat ve istitâle sıfatlarıdır.
Dat Harfinde Yapılan Hatalar
- Kalın bir harf olmasına rağmen ince telaffuz etmek
- Hava akımı vermek
- İtbak sıfatı vermemek
- Sakin halinde kalkale yapmak
- İstitâle sıfatını vermemek
- Za [ ظ ] harfine benzer şekilde okumak
- Sesi kalın bir lam sesine benzer şekilde çıkarmak
- Dilin ön-uç kısmını kullanmak
- Dili üst azı dişlerinin iç kısmına koymamak
- Özellikle sâkin halinde sesi genize vermek
- Dilin içe yakın arka kısımlarını değil de dışa yakın kısımlarını kullanmak
