eş-Şâtibiyye Manzumesini Tanıyalım

eş-Şâtibiyye ismiyle bilinen manzume kırâat-ı seb‘a dediğimiz yedi kıraatin usullerini ve okunuşları farklı olan kelimeleri içeren bir eserdir. Kasîde-i lâmiyye (lâm kafiyesi ile düzenlenmiş kaside) diye de anılan bu kıymetli eser, Ebû Amr ed-Dânî’nin et-Teysîr fi’l-kırâʾati’s-sebʿ adlı kitabının manzum şeklidir. Ayrıca yazıldığı dönemden günümüze kadar üzerinde en fazla çalışma yapılan eserlerdendir. Nitekim kıraat öğrencilerinin ezberlediği ilk eserlerin başında olan bu manzume, akıcı tarzı, hoş uslûbu ile gönüllerde ayrı bir yer edinmiştir. Malesef ülkemizde uzun yıllar yeterince ilgi görememiş olan bu eser, son yıllarda üzerinde yapılan kıymetli çalışmalarla daha bilinir olmuştur. İşte biz de yazımızda bu kıymetli eserin içeriğinden kısaca bahsedeceğiz.

eş-Şâtibiyye Manzumesi

Manzumenin yazarı Kâsım b. Fîrruh eş-Şâtıbî, Endülüs doğumlu olup miladi 1194 yılında Kahire’de vefat etmiştir. Eserin asıl adı; Hırzü’l-emânî ve vechü’t-tehânî olup 1173 beyitten oluşur. Ayrıca Nâzım bu eserde kıraat imam ve ravilerinin isimleri için –ebced harflerini kullanarak- ayrı ayrı harf rumuzları koymuştur. Etkileyici ve akıcı bir üslûba sahip olan eser, yedi kıraati kolaylıkla öğrenmek isteyen kıraat öğrencilerinin en büyük yardımcısıdır. Eser iki ana bölümden oluşmaktadır. Şimdi kısaca içerdiği konu başlıklarını zikredelim:

Birinci Bölüm:

Bu bölüm usûl dediğimiz kısımdır. Belirli kurallara dayalı ana esaslar anlatılmıştır. Bu esaslar şunlardır:

1. Mukaddime
2. İstiâze Bâbı
3. Besmele Bâbı
4. Ummi’l-Kuran Suresi (Fatiha)
5. İdgamı Kebir Bâbı
6. Bir Ve Ayrı Kelimelerdeki Mütekâribeyn Harflerin İdğamı Bâbı
7. Hâü’l-Kinâye Bâbı
8. Med Ve Kasr Bâbı
9. Aynı Kelimede Bulunan İki Hemze Bâbı
10. Ayrı Kelimede Bulunan İki Hemze Bâbı
11. Müfred (tek) Hemze Bâbı
12. Hemzenin Harekesinin Kendinden Önceki Sakin Harfe Nakli Bâbı
13. Hamza Ve Hişam’a Göre Hemze Üzerinde Vakıf Bâbı
14. İzhar Ve İdğam Bâbı
15. ” إِذْ ”   Edatının İdgam Ve İzhar Durumları
16. ” قَدْ ”  Edatının İdgam Ve İzhar Durumları
17. ” هَلْ – بَلْ ” Edatının İdgam Ve İzhar Durumları
18. Tâü’t-te’nîs Babı
19. Yukarıda Zikredilen Edatların İttifakla İdğam İle Okunduğu Durumlar Bâbı
20. Mahreçleri Birbirine Yakın Harfler Bâbı
21. Tenvin Ve Sâkin Nûna Ait Hükümler Bâbı
22. Feth, İmâle Ve Taklil Bâbı
23. Kisâi’nin Haü’t-te’nis Ve Önceki Harfte İmalesi Bâbı
24. Kurrâların Ra Harfindeki Usulleri Bâbı
25. Lam Harfinin Hükmü Bâbı
26. Kelime Sonlarında Vakıf Keyfiyeti Bâbı
27. Resme (yazıma) Göre Vakıf Bâbı
28. Kurrâların İzafi Yâ’lardaki Usulleri Bâbı
29. Kurrâların Zâid Yâ’lardaki Usulleri Bâbı

İkinci Bölüm:

Bu bölüm ferşiyat dediğimiz herhangi bir kurala dayanmayan kelime ihtilaflarının zikredildiği bölümdür. Nâzım sure sure ravileri ile birlikte bu kelimeleri zikretmiştir. Ayrıca kitabın sonunda iki bab daha vardır:

• Tekbir Bâbı
• Harflerin Mahreçleri Ve Sıfatları Bâbı

Son olarak; eserin yazarı ve kitabın içerikleri ile alakalı detaylı bilgileri ileride peyderpey paylaşacağız inşaallah diyelim.