Hemze [ ء ] harfi ; Arap alfabesinin ilk harfi olup mecazen elif diye isimlendirilmiştir. Kendisi Arapçanın en şiddetli harflerindendir. Bünyesinde hava akımı bulunmayan bu harf, sakin olduğunda da ses akımı içermediğinden telaffuz edilirken zorlayıcı olabilmektedir. Bu nedenle Araplar, hemzenin telaffuzunu kolaylaştırmak için farklı yollara başvurmuş, bunlardan bazıları kıraatlerin bünyesinde telakki edilmiştir. Bu yazımızda kıymetli hemze harfini telaffuz ederken düştüğümüz hatalara değineceğiz.
Hemzeyi Tanıyalım
Hemze boğazın alt kısmından çıkar. Burası ses tellerinin olduğu yerdir. (ses telleri, larinks denilen gırtlak boşluğunda yer alan iki adet bağ şeklindeki oluşumlardır) Bu harfin tarifinde, “boğazın en alt kısmı” tabiri, her ne kadar yaygın olsa da bunu bilinçli olarak kullanmayı tercih etmiyoruz. Zira “en alt” kısmı denildiğinde bize öğretilen/gösterilen kısım, asıl mahreci olan ses tellerinin aşağısında olan bir kısımdır. Burası da göğse bitişik olan yerdir.
Hemzenin sahip olduğu asli sıfatlara gelirsek onlar; cehr, şiddet, istifal, infitah ve ismat sıfatlarıdır. Hemzenin telaffuzunu kolaylaştıran yollar ise; hazf, teshil, ibdal ve nakl’dir.
Hemzeyi Telaffuz Ederken Yapılan Hatalar
Hemzeyi telaffuz ederken yaptığımız hatalar şunlar olabilir:
- İnce bir harf olmasına rağmen kalın telaffuz etmek. (özellikle fethalı olduğunda)
- Hemzeyi ayn harfine benzer şekilde boğazın orta kısmından çıkartmak
- Hemze sesini ağızdan vermek
- Şiddet sıfatında aşırıya kaçıp harfin orjinal sesini bozmak
- Sakin olduğunda, sanki kalkale sıfatı varmış gibi çalkalayarak okumak
- Kelime ortasında kalan hemzeleri teshile benzer bir şekilde (hemze-med sesi arasında) okumak
- Özellikle med harflerinden sonra gelen hemze seslerinin mahreçten çıkmayıp zayıf kalması
- Med veya lin çekiminden sonra üzerinde vakfedilen hemzede nebri uygulamamak
- Hafs rivayetinde teshille okunan mevkide, hemze sesinin “he harfine” benzetilerek okunması
Bu tarz hataları anlayıp düzeltmek için de ilk önce mutkin bir hocadan dinlemek, sonra da bol bol alıştırma yapmak gerekir.
