Zâ harfi [ ظ ]; Arap alfabesinin on yedinci harfi olup isti’la sıfatına sahip kalın bir harftir. Yazılış itibariyle üzerine konulan bir nokta ile harfinden [ ط ] ayrılan zâ harfi, bünyesinde itbak sıfatını da barındırdığı için en kalın harflerdendir. Ayrıca bu harf; cehr, rihvet, ismat sıfatlarına da sahiptir. Gelin bu kalın harfi yakından tanıyalım.
Zâ Harfinin Mahreci
Zâ harfi; dilin içe yakın ön ucunun üst ön dişlerin başlarına/uçlarına temas etmesiyle çıkar. Bununla birlikte yapısında hava akımı bulunmayan bu harf, peltek harflerden olup mahrecini iki harfle daha paylaşır. Peltek zâl [ ذ ] harfinden isti’la sıfatı ile ayrılan bu harf, dat [ض ] harfinden de mahreci ile ayırt edilir. Nitekim Allame İbnü’l-Cezeri “Mukaddime” adlı manzumesinde birbirine karıştırılan dat [ض ] ve za [ ظ ] harfi için şöyle demektedir: وَالـضَّـادَ بِاسْتِـطَـالَـةٍ وَمَـخْـرَجِ مَيِّـزْ مِـنَ الـظَّـاءِ وَكُلُّـهَـا تَـجِـي “Dat harfini, mahreci ve istitale sıfatı ile zâ harfinden ayır” Zira iki harfin mahreç noktaları birbirinden farklıdır.
Son olarak şunu belirtelim; harfi çalışırken mutlaka ayna kullanalım. Dilimizin hangi kısmının mahreçte olduğuna dikkat edelim. Özellikle mahrece hafif dokunalım. Harfi kalın yapmak için sesimizi ağzın kubbesine yükseltelim. Kalın yapmak için dudak kullanmayalım.
Yaptığımız Hatalar
- Kalın bir harf olmasına rağmen ince okumak
- Hava akımı vermek
- Dilin içe yakın ön ucunu kullanırken, mahreç noktasını geniş kullanmak
- Dil ucunu üst ön dişlerin başlarına temas ettirmek ( normalde dilin içe daha yakın ön ucunu temas ettiriyoruz dişlere)
- Sakin halinde ses akımını vermemek
- Dilin sadece yanlarını -kenardan- çıkarıp telaffuz etmeye çalışmak
- Dili ön dişlerden dışarıya çıkarmadan kalın, keskin bir ses vermek
- Mahrece fazla temas etmek
- Harfi telaffuz ederken alt dudağı kullanmak
- Sesi ağzın kubbesine atmadan kalınlaştırmaya çalışmak
